MIRUM HNA ZULH MI LAM

       Tuanbia cahmai ah Babylon nakin khuapi dawh le khuapi rum an lo. Khua rum le khuaṭha pakhat a si. Sui le ngun, lungvar hna a tamnak hmun khuaruahhar pakhat zong a si. Asinain Babylon cu Euphrates tiva pawngah a ummi khua pakhat a si. Vawlei tang thilchuak le mansung lungvar hna an chuahnak hmun a si lo. Inn saknak lung hmanh a chuahlonak hmun ram a si. Tisik anhnah cintlaknak caah ruah tihang ṭha tein a tlak lonak hmun ram a si.

        Babylon khua cu minung thilti khawhnak in ṭamhmawihmi khuaram pakhat a si. Hi khuapi chungah thil lianngan a ummi vialte cu minung nih an serchommi thil lawngte an si. Zeihmanh a um lomi khua cu khua dawh le khua rum siding in a ram chungmi minung hna fimthiamnak in an ser.

Babylon nih kokek sinin a hmuhmi thil pahnih lawng a um. Cucu vawlei vawr le tiva lawng a si. Ruahpi a herh zat in a sur lo caah tiva ah a luangmi ti cu an dil. Cun an ram chungah kal ter in cintlaknak hmun ah ti an pek. An cintlakmi ti an toih kho. Cucu vawlei tuanbia ah a hmasatbik ti peknak lei Engineering a thoknak a si.

      Babylon khua cu an siangpahrang hna nih a dotdot in an uknak lamthluan ah ramdangmi dohnak le tuknak tampi an tong. An rumnak le an ngeihchiah nahchuah in a rak dotu zong tampi an um. Tuanbia cahmai ah Babylon siangpahrang hna cu an fimnak le na thilti khawhnak cungah upatnak a hmu mi an si.

        Cutluk a rummi le aidawhmi khuapi cu nihin ah a um ti lo. A rawkral dih cang. Cu hmun cu Asia continent chungah a ummi a si. Suez Canal in nichuah peng 600 (600 miles) ah a um. Persian Gulf a chaklei ah a um. Equator in kan chim ahcun 30 degrees cunglei ah a um. Atu American ram Arizona le Yuma bantuk khua caan a ngei. A lincarmi hmunram a si.

         Cun Euphrates nelrawn cu a hlan ah cintlaknak lei in a minthang tukmi asinain nihin ahcun thlichia nih a ṭawl dihmi hmunrop pakhat a si cang. Thetse thlichia lakah nun ṭhan a zuammi hramhno pakhat pahnih tete lawng an tang cang. Babylon a rawhnak hi khrihfa chan a hun I thokka hrawngah a si.

        A rawkcangmi Babylon cu kum zabu tampi chung khualtlawng hna nih zoh awk le tlawn awk hmun zong an rel ti lo. Asinain a caancaan ah ruahti nih a fenhmi thil rawk pakhat pahnih tete cu an hmuh lengmang tawn. Cu thil tete nih Archaeologist hna an thinlung a lak ngai hna. European le American ram hna nih tangka tampi dih in Meseum ah chiah awk thil kawl dingin mi tampi an thlah than hna.

         Cuticun a rawkral cangmi Babylon khuapi cu an kherhhlai tikah Scientist tampi nih kum caansau bik a rak um khuapi a si lai tiah an ruah. A liamcia kum 8000 in an rak dirhmi hmunram a si lai tiah ruahnak a um. Cuticun kherhhlainak an tuah lengmang tikah Babylon hna cu vawlei cungah a hmasatbik Engineers, a hmasatbik Astronomers, a hmasatbik financiars, a hmasatbik ca le holh a ngeihmi hna an si lai timi zong an hmuhchuah khawh.

Acung ah langhter cangbantuk, zeitindah an ram cu cinthlaknak lei ah ti an pek ning a si timi zong nihin ah zingzoi khawh an si rih. A cheu ti kalnak lam an tuahmi hna cu a chungah rangleng (12) a kal kho tlukin a ngan. Colorado le Utah ah a ummi tilam a nganbikmi tia he tahchunh khawh a sinak zong a um, ti a si.

         Babylon hna nih tilam khuaruahhar in an tuahthiamnak lawng siloin, a hmanciami ti thurhnawm hna hlonhnak lam (Drainage System) zong ṭha tein an rak tuah rih.  Greek mifim le khualtlawng a simi Herodotus lawng hi ramdangmi ah Babylon muisam le minung hna an sining kong a ṭialtu a si. An vawlei non a ṭhatning te hna, changvut le barley an theipar a ṭhatning te hna zong Herodotus nih cun a langhter.

        Babylon a lianngannak le sunparnak hna cu an tlau cang nain fimthiamnak a chiahtakmi hna cu vawlei mi sinah cawn awktlak in an tang rih. Catlap cungah ca cu an ṭial lonain a cinmi nawncek cungah ca an ṭial. Cu caṭialnak nawncek cu an ṭial dihin mei an rawh hna. An caṭialnak hna cu letmah paruk ( 6 inch) in letmah pariat (8 inch) tluk a kau. A chah hi letmah pakhat ( 1 inch) tluk a chah. (6” x 8” x 1 “) a si.

         Cubantuk tlakrawhmi cungah an ṭialmi ca hna cu tuanbia, biazai hna, lungtlinnak biakam hna, an ramchung phungphai hna, an ngeihchiah kong te hna le hmundang ca an kuatmi hna tiangin an ṭial hna. Zeibantukin dah an ṭial ti ahcun thil an kuat tikah a phortu min, a phorhmi thilmin hna, ahodsin dah peding timi tiangin an ṭial chih hna.

A rawkmi khuapi ahcun a thongthong in cubantuk caṭialmi an rakchiahnak hna cu nihin ah an hmuh hna. 

          Babylon khuapi i khuaruahhar pakhat a sinak cu an khuapi ningin vanpang sangpi in an kulh hna. Asinain zeitluk sang in dah an rak kulh hnga timi cu kherhhlaitu hna nih an ruat kho lo. Babylon kong caṭialmi chungah an langhter ningin cun a tu chan ii, pe (50ft) pe (60ft) tluk hrawng an si lai tiah ruahnak a um. Cu khua kulhnak vanpang cu Jesuh khrih a chuah hlan kum 600 ah an siangpahrang Nabopolasser nih a rak thok. Asinain cu a dih tiang a nung manh lo. Cu riancu a fapa Nebuchadnezzar nih a hun peh zulh.  Nebuchadnezar cu Bible chung zongah a min theih le hngalh a si.

       Babylon khuapi cu zungthiam mi tampi an umnak khuapi a si timi cu an rak tuahmi (Architecture) thil hna in theih khawh a si. Hlawnthil ṭamhnak lei zongah an kutzungza ṭhaṭha hna cu a rawkcangmi Babylon khuapi chungah cun an char ṭhan hna , museum ah an chiah hna. Hlanchan ah vawlei cung hmun tampi ahcun li le cantiang hna cu thing in an rak tuah i an hman hna. Asinain Babylon chan lio ah thir bunhmi li le cantiang, hriamnam hna an rak hman cang.

        Cu lawng siloin Babylon hna cu tangka lei (Finance), chawlehnak lei (Marketing) ah a thiamtukmi an si rih. Tlakrawh caṭialmi chungah cun thilri cawknak le thlennak caah tangka an rak sernak kong an langhtermi hmuh khawh a si. Jesuh khrih a chuah hlan kum 540 tiangah Babylon vanpangpi cu a tlu rih lo. Babylon vanpang a tlukning hi khuaruahhar ngaingai a si. Cu chan lio ahcun Cyrus timi siangpahrang pa hi miṭhawng ngai a rak a si. Babylon khuapi cu tuk a duh tikah a khua kulhnak vanpang ruangah a tu kho lo. Cutikah Nabonidus ruahnak petu pa cu hmangin Babylon siangpahrang cu Cyrus nih ton an duh tiah a lengah a lem ter. Cuticun Khua kulhnak hauka cawngtu hmanh zuah loin Cyrus siangpahrang tuk dingah cun an chuak hna. Cu karlakah Cyrus nih Babylon khuapi chungah lut in zeihmanh dawnkhantu um loin an thil vialte cu a hrawh piak hna. Cuticun duhsahtein Babylon cu ṭumchuk lam a panh. Kum zakhat chunghrawng tiang minung an rak um ko nain, duhsahtein kal tak le ṭio tak dih a si. A donghnak ah a rocarmi thetse ram dirhmun ah a cang.

(2) SUI TLANG NGEIH A DUHMI PA

Bansir timi pa cu Babylon khuapi chungah rangleng sertu pakhat a si. Nikhat cu a lung a rawk ngaingai. Rangleng sernak i, a ṭhutnak hmun in a inn le lo cu a hei zoh. A inn chiate pawngah rangleng a zuar dingmi hna a hei zoh pah.

Culiote ah ruah lo piin a nupi cu innka ah a chuak. A mit au le a mithmai zohin an pa nih “Um..kan rawl dip a dih dengmang cang hi ta” ti a theih colh. Cun a nupi cu a dih cangmi rangleng hna cu sii a thuh hna. A ro cangka tein mirum pawl sinah va zuar awk ah a si. Bansir cu rangleng sernak vanpang pawngah fektein le ṭhawng ngai in a dirmi a lo ko nain, a khuaruahnak cu zangder ngai in le duhsahtein a phi a hmuh khawh lomi thil kong a ruat. A lintukmi khua caan, Ni lin nih zangfahnak ngei loin a tlan hnawh. A inn hnu lei ah siangpahrang umnak Inn (Palace) kulhnak vanpang a um. Cu pawngah cun van tawng deng in a sangmi BEL biakinn pi zong fek tein a dir ve. Cu thladem tangah Bansir inn chiate cu a um ve. Babylon khuapi chung ahcun mirum tampi an um bang, sifak tampi an um ve. Ningcang tein khua a sami le duh poah in a tlonglengmi minung tampi zong an um. Cubantuk minung phun zatling cawh in kulhmi vanpang chungah cun khua an sa cio hna.

Bansir cu a hnu lei ai mer i, lam cungah kutdok in a ummi siseh, ai chokmi mirum hna an rangleng onh thawng siseh, buailulh in lam cungah ai chok vaimi hna cu sullam ngei lo ngaiin a hei zoh hna.

Bansir cu a tonmi thilhar kongah fak piin khua a ruat. A manh lo ngaimi khuapi cungah zeitindah nun a si hnga tiin fak piin khua a ruat. Cu lio ahcun ruah lo piin a hmuhmi hri kual nih a khuaruahnak chungmang chungin a ṭhangh. A von i mer i a zoh tikah mithmai panh tein a pawngah a rak dirmi a hawipa Kobbi cu a hmuh. Kobbi cu tingtang tum thiam pakhat a si.

Kobbi nih cun “Bawipa nih a thluachuahnak he zalong te le hnangam tein in um pi ko seh, ka hawiṭha” tiah upatnak he a hei chonh. Cun “Mi sinah rianṭuan hau lo tein, nangmah tein nun pawcawmnak na ngeihkhawhnak cungah kan lawmh pi. Na vanṭhatnak zong hi kan hrawmpi rih. Atu zong tamdeuh in hrawmpi kan duh rih. Atuzan puai hmannak caah tangka Shekel pahnih in rak ka hlan chung law, kum a liam hlan ah kan pek ṭhan lai” tiah a ti.

Bansir nih cun lungrawk ngai in “Um..tangka shekel pahnih cu ka ngeih. Asinain hi ka ngeihmi pharhnih te hi ka nunnak le ka sining dih lak a si. Mizei sin hmanh ah ka hlan kho hna lo.  Ka hawiṭhabik sin zongah kan hlan chung kho lo. Zeiruangah ti ahcun hihi te hi ka sining dih lak cu a si. Kan hlan kho lai lo, hawikom lakah ka hawiṭha” tiah a leh.

Kobbi nih cun khuaruahhar ngai in, “Zeitin ee!..na tangka bawm chungah tangka a um lo buin, ziah na rangleng sermi cu dih i tim loin, vanpang pawngah cun dingtop in na dir ko kun? Zeitindah na ei ding tirawl na cawk khawh lai? Ka hawi, a hlan nangmah bantuk na rak si lo ee! A dong lomi na thazang hna khuazeiah dah an kal dih? Thil pakhatkhat nih maw na lung an rawh ter? Bawipa nih zeiharnak dah an pek?” tiah a ti.

Basir nih cun “Pathian nih a ka pekmi thilbuai a si kho ko” tiah lungtlin lo pah in a chim. “Chunmang ka man. A dong lomi le a si kho lomi mang hei ti ko usih. Ka mang chungah cun mi za ngai ka si. Ka tai ah tangka bawm kai bai. Ka tangka chungah ngun tampi rit nawn in ka bei. Cun kutdok in a ummi lakah kai chok.  Cun ka nupi caah thuamthil dawh hna ka cawk piak. Keimah caah a herhmi thil hna kai cawk. Ka tangka bawm nih hmailei caan kong ah hnangamnak a ka pek. Asinain ka mang lawnglawng a rak si.

“Nangmah he rianṭuan ai zuammi na hawiṭha in rak i tong hlah usih law a va ṭha hnga dah. Ka nupi  he zong rianṭuan tei a mami, aizuammi Bansir in rak i tong hlah usih law a va ṭha hnga dah. Cuticun nihin ah ka nupi mithmai ah mithmai chiatnak um loin, midang sinah mithmai panh tein khua a sa kho hnga! Duhdimtein a nung kho hnga. Kan rak i um hlan ii, ka nupi mithmai panh hna kha mitthlam ah an cuang tawn. Asinain keimah he kan I ton ruangah nihin ahcun a hlan ii, a mithmi dawh hna an tlau dih cang. Nitin in mithmai chia le lungrethei in a um zungzal.” tiah lungdong ngai in a leh.

A hawipa Kobbi nih cun “Na mang cu a nuam phun a si. Cun um rih tuah! Ziah cutluk a nuammi mang na manh ko bu ah milem bantukin vanpang pawng ah lungrawk ngai cun na dir ko” tiah a hal.

Bansir nih cun “Ziah, Lung dongh lo cu!  Ka mang in ka hun i ṭhangh ahcun ka tangka bawm ah tangka a um lo kha ka hngalh. Sining ai khatmi dirhmun in chim ko usihlaw, kan pahnih tein kan no lio caan ah fimcawnnak ah kan kal ṭi. Kanmah le duhmi fimthiamnak kan cawng. Mino kan si bantukin lawmhnak le nuamhnak kan i hrawm. Kan ṭhan tik zongah hawikomṭha in kan ṭhang ṭi. Kanmah le cawnmi fimthiamnak ah kan i lung hmuih. Kanmah le thiamnak veve in rian kan ṭuan. Suimilam saupi rian kan ṭuan zongah kan i nuam. Kum a rauh ahcun tangka tampi kan khon lai timi ruahchannak kan ngei. Kan hmuhmi tangka zalong tein kan hmang. Kum tamdeuh a rauh bantukin kan khonmi tangka zong a tamdeuh ding a si lo maw? Atucu hun ruat hnik, ka hawipa! Vawlei cungah a rumbikmi khuapi ah kan um. Khualtlawng lamleng hna nih mirum khua tiah an chim an rel lai. Asinain hun zoh tuah a rumbikmi khuapi ah a ummi nang le kei. Kan nunnak a cheutluk cu rian kan rak tuan veve cang, ka hawipa. Asinain ka tangka bawm a lawng peng rih ko. Cun na chim rih i tangka Shekel pahnih rak hlan chung na ka ti. Zeitindah kan leh hnga? Ka tangka bawm mahka khin a um ko. Khah va kal law, vailak tiah maw kan ti hnga! Atucu nangmah bantukin tein ka tangka bawm ah tangka a um lo, tiah fiang tein kan chimh hi a si ko. Zeiruangahdah a si? Eiding le dinding lengin tangka hi ngeih khawh a si lo maw?”

Bansir nih a bia peh rih, “Kan fale kong hun ruat rih! An nu le pa kanmah bantukin an nung ko lai maw? Sui ngun chawhlawn tampi he a tlong lengmi lakah, khuapi rum ah um ko tung i cencerh hang lawng maw kanmah bantukin an chanchung an din peng lai?” tiah a leh.

Kobbi cu a lau pah “Ka hawiṭha, kan i komhnak a sau ngai cang hi bantukin bia na chim bal lo” tiah a ti.

“Atu bantukin khua ka rak ruat bal lo. Ka ruahmi cu Babylon ah a ṭhabikmi rangleng kan ser lai. Pathian nih thilṭha ka tuahnak cungah a ka zangfah te ko lai, tiah ka hngak peng. Midang zong nih an ka zangfah te lai i, tiah ka ruat tawn. Asinain tucu kai fiang cang. Mizeihmanh nih kan caah an nung lai lo. Kanmah caah khua an ruat lai lo. Anmah le nunnak ah an buai cio ve ko lai. Ka hawipa, ka nunnak hi sullam a ngeimi in nun ka duh cang. Kan halṭhan lai. Zeiruangah kan eikhim lengin atu ah i hrawm awk tangka fahnih khat hmanh kan ngeih lo” tiah Basir nih cun a hawipa Kobbi cu a leh.

Kobbi nih “A ruah awk ka thei ve lo, ka hawipa. Kei zong nangmah bantuk ka si ve ko. Ka tangka hmuhmi cu ka eidin lengin ka tingtang hri ṭha zong ka cawk kho lo. Ka duhmi cu siangpahrang nih a theih bal lomi ring awn tum kho dingin tingtang hri ṭha cawk khawh ding kha a si” tiah a ti. Bansir nih cu “Na cawk khawh hrimhrim awk a si. Asinain a tu kan dirhmun hi zohtuah, siangpahrang saltluk hna hmanh in rawlthaw kan ei kho lo. Tangka kan ngei lo” tiah a leh.

Cu lio ahcun an hmai ah thilrit phor in a kalmi mibu an hmuh hna. A hmaibik ah a kalmi pa cu Babylon khuami a si ti an theih colh. A hnu lei in a kalmi vialte cu thilrit an phor cio hna.

Kobbi nih “Khi…! Thilrit a phurmi hna khi na zang an fak lo maw? An pumrua a ṭha an thawng, chun ah rian an ṭuan. Zan an ihkhun caah ramdi a si. Facang a thawmi cencerh zong an ei kho lo” tiah a ti. Basir “Ka zang an fak ko. Asinain nang le kei sal cu kan si lo nain anmah nakin kan sining a ṭhat hleideuhnak zeidah kan ngeih?” tiah a ti.

An hmailei zalam cungah Arkad timi pa cu rangleng cit a kal. Arkad cu Kobbi le Bansir he an hngakchiat lio ah fimnak a rak cawng ṭimi an si.  Kobbi nih “Khi Arkad khi na hmu maw? Babylon ah cun kan mirum bik pakhat a si cang” tiah a ti. Bansir nih “Mah bantukin mirum tangka bawm a rit nawnmi pawl hi mui lakah tong hna ning law cu, ka chuh bak hna lai” a ti.

Kobbi nih “Tangka bawm a khatmi pawl lawng khi mirum kan ti kho hna lo. An tangka bawm chungah tangka rawn khawh lengmang awk a ngeimi da kaw, mirum kan ti hna cu. A tangka bawmkhat cu na chut khawh ko. Asinain a rauh hlan ah a dang pakhat a rak lut ṭhan ko lai. Zeidik kan rak hngalh lomi tawhfung te a um ko lai” tiah a ti.

Bansir nih “Ka hawipa, ka lung na ka fimter. A herhmi cu kan zal chungah a kan rawn piak lengmang tu hmuhnak (Income) kan herh. Cucu a tawhfung a si. Zeiruangah sui a kawlmi bantukin kan kawl ve ko lo. Anmah tuahning bantukin tein tuah kan I zuam ve lo” tiah a ti.

Kobbi nih “Ka hawi, ka lawm tuk. Hawi le kom timi cu hibantuk ruahnak i cheuhṭi le ṭuanti hi a si. Hi hlan ah nang zong rangleng na rak ser lengmang. Kei zong tingtang tum lei in, ka rak nung. Kan hlawh a tling lo ka tiduhnak a si lo. Kanmah le thiamnak ah kan hlawh a tling veve. Asinain ni le caan cu an liam ii, kan sining cu a ṭhangcho bal lo. A chel ah hman awk phaisa hmanh kan ngei lo. Misin ah kan cawi. Kan hmuh tikah kan chim ṭhan hna. Atucu pakhat khat kan tuah hrimhrim a herh cang ko. Hmuhnak (Income) kan ngeih a herh. Ziah kan hngakchiat lio in a rak theihmi mirum pa Arkad sinah kal in zeitindah a rum timi ruahnak hal awk ah a tu kan i thawh awk a si lo maw?” tiah thanuam ngai in a ti.

Cuticun an kawidua tein mirum pa sinah “Zeitindah Rumnak A Si” timi hal awk ah an I thawh.~

 (3) BABYLON AH MIRUM PA

Babylon ram chungah mirum ngaingai a simi Arkad timi pa a um. Hmunkip ah a rumnak ruangah a min a thang i, mikip nih theihmi pa a si. Cun cathiam lei zong in a min a thangmi a si fawn. Pekchanhnak lei zongah mi nun siang pakhat a si fawn. Asinain kum khat hnu kumkhat a hmanmi tangka nakin a hmuhmi a karh deuhdeuh.

Voikhat cu minung pahnih a sinah an rak phan. “Arkad, mirum pa, nangmah cu Babylon khualipi chungah mirum na si. Culioah kannih cu kan nun khawhnak menmen caah hmanh ah thideng in kan dir. Thuamthil ṭha bik hna nai hruk kho. Rawlthaw bik hna na ei kho. Culioah kan nupi le angki thar cawk piak ding hmanh ah a thlathla in kan i zuam. Thaizing caah zeitindah rawl kan cawk khawh lai tiin, lung rethei in ka um”.

 “Asi ! Kan hngakchiat lio ahcun kan sining ai khat. Saya pakhat sinah fimnak kan cawngṭi hna. A khatmi lente kan in celh hna. Nangmah nakin kan thiam deuh. A zuam zong kan i zuam deuh. Asinain na kan kal tak hnu ah zeitindah kanmah nakin rammi ṭha (good citizenship) ah na si khawh ning? Zeilam nih mivan ṭha mi an ser. Babylon khua ciocio ah nangmah bantuk sining khawh dirmun a ngeimi kan si ve lo maw?” tiah an hal.

Arkad nih lungtling lo ngai in, “A nung menmi si nakin a ṭhangchomi nun nan cawn lo caah rumnak hi zeitindah kan ser lai ti zong nan thei lo. Cun rumnak he zong nan i tlaklonak a si” tiah a ti hna.

Cun “Vanṭhatnak hi thilṭha tuahnak pengmi kip sinah pek a si lo. An hmuhmi thilṭha a khawn le a kilven a thiammi hna sinah pekmi laksawng a si. Micheu cu an hmuhmi tangka tang loin an hman dih lengmang tawn. Micheu cu a thli tein tangka an khon lengmang. An tangka cu a karh bal lo. An khon ning tein kum hra a rauh zong a hmun ko. Cubantuk mi hna sinah vanṭhatnak a um kho lo. Cun mi cheu cu mifir le damiah ṭih ah an ngeihmi hna langhter ngam loin, an ngeih ko buin sifak ngai in an nung. Micheu cu an nu le an pa mirum an si ruangah an rum colh. Sui ngan chawva tampi an chiah tak hna. Asinain anmah zong cucu kilven an i zuam ve. Rumnak cu a kawlthiammi ca lawngah a si ” tiah a ti.

Bansir le Kobbi cu an lung sau loin “Nangmah cu rohtu nu le pa a rummi zong na ngei lo. Asinain Babylon ah mirum na sinak hi rak kan chim zok ko ” an ti. Arkad nih cun “Ka no lio ah ka sining kong kai ruat. Ka nunnak chungah a ka nuamhtertu ding thil tampi ka hmuh hna. Thiltuah ding tampi ka hmuh. Asinain rumnak tangka tel loin cu thil hna cu zeihmanh an ṭhahnem lo ti ka hngalh ṭhan. Ka rum lawngah cu thil hna cu ka tuah khawh lai timi ka hngalh”.

“Micheu nih innṭha loṭha ah khua an sa lai. Micheu nih rili cungah khualtlawng in khua an sa lai. Micheu nih sui tlang an phorh lai. Micheu nih sui cu dawh tein an ser. Micheu nih biakinn ṭha an sak khawh lai. Anmah le thinlung duhnak cio rian an ṭuan lai. Cu thil vialte cu ka hmuh tikah kan nunnak hi thil manfak bik le a ṭha bikmi ah ka pek lai tiah bia ka kam.”

“Nanmah zong nih lungthiang ngai in nan ka ti. A rummi nu le pa ngei lo. Zeitluk har in dah ka rak nun nan ka theih. Fimnak hi ka herh hmasat tiah ka ruah tikah fimnak ka cawng caan ka pek. Nanmah kong zong lungthiang tein nan ka chim. Na chungkhar ti dah lo ahcun nan ngeihmi zeihmanh a um lo. A hmaan! Sianginn ca kan cawnti lio ah kan sayapa nih a kan chimmi kha nan thei ti  maw? Fimcawnnak ahhin phun (2) in a um a kan ti kha. Pakhat cu mi tuahcia ningin cawn i thiamnak. Pahnihnak cu kanmah te nih kan tuahnak cungin cawn i thiamnak hna an si. Nannih cu a phunkhatnak fimcawnnak tiang lawng nan hman. A phunhnihnak fimcawnnak cu nan tuah lo. Curuangah kan sining aidannak a si” tiah a ti hna.

“Cucaah zeitindah rumnak hi ka kawl khawh lai ti ka zuam. A lam ka hmuh tikah kan nunnak rian ah ka chiah i ka ṭuan colh. Rian pakhat ka rak hmuh. Tlak cungah record caṭial rian a si. Tlak cungah chung nitlak ca ka ṭial. Rian ka ṭuan. Ka tangka hmuh cu eidin caah a kal. Ka fenh ah a kal.  A dang biaknak lei pekchanhnak ah a kal. Cun a dangdang ka cinken lomi thil tampi nih ka tangka cu fangkhat hmanh tang loin an ka dawp piak lengmang. Asinain ka lung a dong bal lo. Rum ka duhnak thinlung cu ka thlah hlei lo.”

“Nikhat cu Algamish timi tangka mi coihtu pa kan sinah a ra. Tangka coihnak kong he a pehtlaihmi “Ninth Law” phunghram a kan ṭial ter. Cun a ka timi cu hica hi nihnih chungah dih ka duh. Nihnih chungah na dih khawh ahcun tangka sen fanghnih bak kan pek lai tiah a ka ti.”

“Cuticun biatak tein kai zuam. Asinain a phunghram ṭial dingmi a sau. Nihnih a rauh tikah caṭialmi cu a dih kho lo. Algamish cu a thin a hung hringhran. A sal sining law a ka bengh colh lai ti ka theih. Asinain Babylon rammi ka si tikah benghnak nawl a ka ngei lo ti ka theih tikah ka thin a phang lo. Cun Algamish cu ka thawh i, ‘Algamish mi rum ngaingai na si. Zeitindah na rum khawhning ka chim ve tuah’. Na ka chimh ahcun zan khuadei it loin na ca ka ṭial lai. Zingka a phak ahcun ka dih lai, tiah ka ti. Algamish nih a ka timi cu ‘Nangmah hi mihrokhrol pa na si. Asinain lungtlin biakamnak kan tuah ko lai. Na lim ahcun kan chim lai’ tiah a ka ti. Cuticun zankhuadei ca cu ka ṭial. Ka ṭhutnak ah ka kheng a fak. Ka mit hna fiang tein ka au kho setsai ti lo. Asinain zingka ni a hunchuah tikah ka caṭialmi cu ka dih.”

“Khah! Ka caṭialmi cu ka dih cang. Bia na kamning in ka chim cang tuah, tiah ka ti.

“Nangmah leikap in na biakam cu na tlawmtlinh khawh ka fapa” tiah nemtein a ka leh. Cun “Keimah zong nih ka biakamnak ka tlinter ve lai. Hi thil vialte cu kan chimh lai. Thatein na cinken hna lai. Zeiruangah ti ahcun kei cu ka tar cang. Arauh hlan ah hi vawlei chun niceu cu ka kaltak cang lai. Mino kan sinak in kan hun tar tikah kum le caan man an ngeihning kong ka cawn khawh. Asinain mino tampi cu kum caan hna man an ngeihnak cu nihin ca lawngah an theih ii, thaizing caah man an ngeihter lo. Asinain hihi i cinken, a tu nihin na lucung ah a tlangmi nika hi na pu le an chan lio in a tlangmi nika a si. Na hrinsor hnu bik tupa hna an thih tiang zongah ai thleng bal lai lo. Mah nika hi a si peng ko lai.”

“Mino pawl an ruahnak cu nimtleu lekbantuk a si. Chikkhat te lawng an ceu. Tih zong a nung. Asinain kum upa cangmi mifim hna cu ai ṭhial bal lomi arfi bantuk an si. Rili cung khualtlawng hna nih mah arfi cu zoh in khuazei kan kal lai timi an theih. Lam hmuhsaktu arfi bantuk an si. “

“Ka bia hna hi ṭha tein i cinken hna law, zan khuadei it loin na rianṭuanmi cu a lak a si lai lo” iiah a ka ti.

A mithmai ai thleng ṭhan. Nautatnak muithlam a lengmi mithmai he a ka zoh. Aw thang nawn in “ Ka hmuhmi tangka hna cu keimah ta an si tiah ka ruah i, keimah kai pe hmasat. Cuticun va tuah ve” tiah a ka ti.

“Cu bia khat lawng maw na ka chim?” tiah ka ti.

“Hi bia ka khat ka chimmi hi tukhalpa kha tangka micawihtu, mirum pa si ter dingah a za diam cang” tiah a ka leh.

“Asinain ka fiang lo. Ka hmuhmi cu keimah ta an si ko ta. A cheu hmanh si lo. Kanṭuanman ka hmuhmi cu keimah ta an si dih ko lo maw?” tiah ka hal ṭhan.

“Si nemman hlah!. Na fenh aih hi na cawkmi an si lo maw? Inn man na pe lo maw? Ti man na pe lo maw? Mei vannak caah na pe lo maw? Rawl ei man na pe lo maw? Babylon ah tangka dih loin a lakin zeidah hmuh khawhmi a um? Mi hrut !....Midang vialte cu na pek hna ii, nangmah nai pe bal lo. Midang caah thi deng in rian na ṭuan. Sal bantukin na boss caah rian na ṭuan. Ei awk le hni puan lawng an pek. Cubantuk cu na  si. Na hmuhmi chungin ṭhenhra ṭhenkhat cu nangmah i pe ve law, kum hra a rauh tikah zeizatdah a si lai?” tiah a ka ti.

“Cutlukin cun ka hrut lo. Kumhra a rauh ahcun kum khat ka hmuhmi thluk ka ngeih lai” ka ti.

“A cheu lawng na hmaan” tiah a ka ti ṭhan.

“Na khonmi tangka cu kumhra chung tiang cu maw na khon lai? Na khonmi tangka poah cu nangmah caah rian an ṭuan piaktu na sal le bantuk ah na ser hna lai. Nangmah zong nih ka khon lai. Na sal bantuk a simi na tangka tete zong nih an in khon piak lai. Kum hra a rauh ahcun a tu hmuh ningin kumhra na hmuhmi tangka zat in na hmuh lai” tiah a ka ti.

“Zankhua dei rian a ka ṭuan piakmi ruangah a ka dehcawh tiah maw na ruah? A tu kan pekmi biatak hi nai tlaih khawh ahcun keimah nakin a let in a rum khomi na si” tiah a ka ti.

“Atu hnu cu tangka na hmuh tikah ṭhenhra ṭhenkhat nakin tlawm lo cu nangmah i pe hmasat. Dawr pawl va pe hmasat hna hlah! Rumnak timi cu thingkung bantuk a si. A ci hmete in ai thok. Tangka fangkhat na khonmi cu thingkung ci bantuk a si. Ti na toih, na congh hramh tikah a hungṭhang i, kum caan a rauh tikah  thladem tangah nuam tein na um kho lai” tiah a chim pah caṭialmi tlak pawl cu a lak I a ka tlik tak..

A ka chimhmi bia hna cu ka ruah lengmang tikah a si khomi an lo ko ka ti. Zeisipoah ah zulh dingin ka hun I tim. Cuticun tangka hmuhmi poah ṭhenhra ah ṭhenkhat cu a dang tein ka fim lengmang. Mifir nih an fir sual lai ti bangin a thuh in ka thuh. Asinain a hlan bantuk ka si ṭhiam ko. Ka tangka ka chambau deuh hlei lo. 

Algamish cu thla 12 a rauh hnu ah ka sinah a rak raṭhan ii, “Ka fapa, na hmuhmi chungin nangmah le nangmah ṭhenhra ṭhenkhat tang ṭum lo, nangmah le nangmah nai pe ve maw?” tiah a ka hal.

Lungtho thanuam ngai in, “A si! Sayapa kai pe ko” tiah ka leh. Cun a ka hal rihmi cu “Zeidah na tuahnak tiah a ka hal?”

“Tlakrawh a sermi pa Azmur sinah ka pek. Lam hlatpi ah khual a tlawng. Cun Phoenicians ram ii sui hlawn thilri hna a va cawk lai. A rak kir tikah mahka hin kan zuar lai ii, a miakmi a cheu veve kan ii ṭhen lai tiah kan lung a tling” tiah ka leh.

Algamish nih “Mihrut kip nih theih hna seh. Zeitindah tlakrawh serpa cu sui hlawn thilri cawk dingah cun na zumh khawh?” tiah a ka ti. “Changreu a reumi pa arfi kong hlathlai ter he ai khat. Changreu a reu lengmang mipa nih zeitindah arfi zohthiam cu a si khawh lai? Na rumnak thingkung cu a hram in na phongh ii na thah. Asinain na lung dong hlah. A dang rumnak thingkung cing ṭhan ko. Sui hlawn thilri kong theih na duh ahcun Sui hlawn thilri a zuarmi pawl sinah ruahnak va hal. Tu cawk na duh ahcun tukhal sinah va kal” tiah a ka ti.

A chim bantukin ka hawipa Azmur cu Phoenician pawl nih an rak hlen ii, sui hlawn thilri  bantukin tuahmi a lem pawl an rak pek. Asinain ka tangka khonmi cu ka thokṭhan. Ka ziak cang ii, ka caah a har lem ti lo.

Thla 12 a rauh ah Algamish ka sin ah a ra ṭhan I, “ A luancia thla 12 in kan hmuh lo kar ah zeidah na rak tuah khawh?” tiah a ka hal. “ Tangka punghman tein kai pe peng ko” tiah ka leh.

“Cun ka khonmi cu Shield a raktuah mipa sinah ka pek. Thir pawl a cawknak hna. Cun thla (4) voikhat khat, tangka hlanh manh a ka pek lengmang” tiah ka leh.

Algamish nih “A miak an pekmi hna cu zeidah na tuahnak?” tiah a ka hal ṭhan. “Mitsur zutlum le eidin a thawmi kai cawk. Angki ṭha bansau a fualmi pakhat kai cawk” tiah ka leh. Algamish a nih a chuak. A ka timi cu “ Na sal fale tete cu nangmah nih pei na ei ii, na thah dih hna cu. Zeitindah salrianṭuantu na ngeih khawh lai. A hram thokah nangmah caah rian an ṭuan piakmi Sui ralkap fek tein I chiah hmasat. Cu hnu ah eidin le hnipuan kong cu amah tein an ra ko lai” tiah a ka ti ii. A ka kal tak ṭhan. A hmuh zong ka hmu ti lo.

Cuticun kumhnih chung a ra ti lo. Caan a rauh hnu ka sin a rak phanh ahcun a tar ngai cang. A hmai taksa vun hna ah a tlang tete ai rinmi a um cang. Cun a ka timi cu “ Arkad, rumnak hmuh na duhtukmi cu nai hmuh kho cang maw?” tiah a ka hal.

“Keimah lungduh si rih lo. Asinain ka khonmi nih an karh. A karh ka hmuhmi nih a dang an ka karh piak chin” tiah ka leh. Cun Algamish nih “ Tlakrawhsertu pa sinah ruahnak na hal ti maw?” tiah a ka ti. Capo pah in “Tlakrawh ka duh tikah cun ka hal ko” tiah ka ti ve.

Algamish nih cun “Arkad, nangmah tein thil tampi na rak cawn. Tangka tlawmte cungah zeitin ka nun lai ti na cawng. Thilti khawhnak a ngeimi hna sinah ruahnak halnak ding kong na cawng. Zeitindah tangka khon a si ii, zeitindah ka karh ter lai ti zong na cawn. Na thiam dih cang hna. Atu hi ka tar ngai cang. Ka fapa nih zeitin tangka ka hman lai ti cu a theih ii, zeitin ka khon lai ti a thei ti lo. Ka ngeihchiah thili pawl zohkhenh kai har ngai cang. Na lung a tlin a si ahcun Nippur ah khin va kal law, ka hmunram hna an um. Va zohkhenh law, rian kan ṭuanṭi lai. Kan hmuhmi a cheu veve in kan i cheu lai” tiah a ka ti.

Cuticun Nippur ah ka va kal. A ngeihmi vialte ka zohkhenh piak. Thil ngan pipi an si ko. Asinain zeitindah ka kar ter lai timi ka hngalh cang hna ii ka zohkhenh khawh hna. Cuticun Algamish nih a kan thih hna hnu ah phung ning tein ka co dingmi hna cu a ka ṭhen piak. A donghnak ah a ka chim takmi cu “Arkad, Algamish rocotu na si hi mi vanṭha tuk na si” timi a si.

A hawi le pahnih …khat le khat an i zoh pah in an chimmi cu “a thawngmi thinlung duhnak kan ngeih ahcun voikhat kan sungh hmanh ah kan thok ṭhan kho lai. Mi rum kan si ve ko lai” tiah an i ti.

Arkad nih nichuak pah in “Thinlung duhnak thazang! Thinlung duhnak thazang nih  Kalauk nih a phorh khawh lomi thil an phorter kho lai maw? Asiloah cawtum nih a hnuh khawh lomi thil an hnuh ter khawh lai maw? Zeitluk nichuah bia dah nan chim. Thinlung duhnak nih thazang a ngei. Na tinhmi hmun lei na kalnak zalam ah inkhawhnak cu an pek ko lai. Asinain na tinhmi kha a si khomi a si? Asi kho lomi ti a biapi deuh. Tinhmi kan ngeih tikah kan tuah khawhmi nih a phaknak chungah kan tuah a herh” tiah Arkad nih cun a ti hna.

Pakhat deuh pa nih “ Na chimmi bia hna hi an hman ko a si ahcun mi tampi rumnak a kawlmi hi ziah an rum ne lo. Na chimmi chungah a fawituk dingmi lawngte an si ko fawn” tiah a ti.

Arkad nih “ Rumnak cu a ṭuan deuhmi nih an hmuh ko lai” tiah a leh hna. A hawi le pahnih nih cun “Cucu kannih zong hi nan rum kho ko na kan ti duhnak maw?” tiah an hal.

Arkad nih, “Kan kum zong a upa cang. Capo lawng chim caan zong a si ti lo. Rum nan duh ahcun Algamish a ka chimmi bia, ka hmuhmi chungah ṭhenhra ṭhen khat cu keimah ta a si tiah va ruat uh law, va tuah uh. Nikhat voikhat, “ṭhenhra ṭhenkhat cu keimah ta a si, tiah va chim peng uh. Na nunnak nih a nun pi hlan tiang na chim uh law, va tuah uh! Cuticun rumnak nih a chuahpimi hnangamnak cu duhsahtein nan theih lai” tiah a ti hna.

“Cun nanmah caah rian a ṭuantu chawva an si nak lai, va cawng rih uh. Sal bantukin zoh hna uh law, fa ngeihter ta hna uh. An fa le zong nih nan caah rianṭuan dingin zohkhenh hna uh” tiah a ti ṭhan hna.

Arkad nih abia a peh rih ii “ A pathumnak ah chim kan duhmi hna cu mifim sin lawngah ruahnak va hal uh. Nifatin tangka a tawngtham pengmi sin lawngah ruahnak va hal uh. Azmur tlakrawh sertu pa ka zumh sual bantukin va tuah hlah uh” tiah a ti ṭhan hna.

Cuticun Bansir le Kobbi cu Arkad sinah lunglawmhnak bia an chim dih in an ṭin hna.

Kum caan a hun rauh tikah Bansir le Kobbi cu an hawipa Arkad ruahnak pekning hna bantukin khua an sa ii, chungkhar nuam ah an i chuah ve.

Richest Man In Babylon 

(A tialtu: Salai Ni Peng Ling)