Leverage

Laitlang khuate nulepa lothlo chungin high-school kainak tiang hi cu vok le arrzuat mi in kai khawh a si ko. Sihmanhsehlaw sianghleiruun (University/College) kum khat kainak man cu high school kan kai chung vialte a dih mi he aa khat. Ka nulepa nih tangka lut mi (Cash flow) an ngeih mi pakhat hmanh a um lo.

Keimah khupṭhi rual ah kan khua mi hna keimah nakin cathiam an tampi ko, sihmanhsehlaw sianghleiruun an kai lo. Fimcawnnak ah leiba an ngei ngam lo. Leiba (debt) ti poahpoah ahhin mi tampi nih a chia mi le ṭih awktlak thil ah kan ruat. Sihmanhsehlaw leiba chia le leiba ṭha (good debt and bad debt) timi a rak um. Cu bantukin tangka hmannak a chia le a ṭha (good expense and bad expense) a rak um. Minung kan nunnak aa dannak cu kan tangka hmannak le kan leiba ngeihnak a chia/ a ṭha cungah aa hngat tawn.

Tangka um loin sianghleiruun ka kai tikah a rak har ngaingai. Sihmanhsehlaw a thei par ka zuun mi cu Bachelor of Engineering a si. Degree ka lakdih tikah leiba ting 20, 30 cham ding ka ngei. Cu leiba chamnak ding lam hmanh ka ruah khawh manh hlan ah cycle eksiden ka tong ii ting 20 dengmang tangka kan cawichap rih. A hmasat bik ka nunnak ah ka phisin ding thil cu leiba ting 40 dengmang cham khawh nakding hi a si.

Robert. T. Kiyosaki cu kum 9 a si ah a hawipa Mike, a pa sinah rian an ṭuan. Sianginn kaipah an si caah suimilam pakhat 10 cents a pek hna. Cucu zarhte nih sianginn kai lo caan poah ah an ṭuan tawn. Zeiruang ahdah an ṭuan ti ahcun rum kan duh an ti caah, Robert a pa nih, Mike pa sinah sinah ruahnak hal dingin a forh hna. Mike pa nih a dawr ah suimilam pakhat ah 10cents in dawr a hngah ter hna. Robert cu a lung a tling hrimhrim lo. Cu tikah Robert cu Mike pa sinah a va kal in rianṭuan man kaiter dingah a va hal. Sihmanhsehlaw Mike pa nih rianṭuan man a kaih lo lawng siloin, nihin ni hram thok in man loin, rian na ṭuan lai tiah a ti. Cuticun rianṭuan man kaiter ding in a va kal mi cu a hmuhcia mi thlahlawh man zong a chuh chap rih. Sihmanhsehlaw Mike pa nih cawnpiak a duh mi hna cu tangka hmuhnak caah tangka herh loin anmah tein lam kawl hna seh ti kha a si. Cun tangka an ngeih lo tikah thinphang in le vaivuan in um loin, tangka a kawl thiam mi an si ding kha a duhpiak hna ruangah a si.

Cutikah a rauh hlan, Robert le Mike cu Comic cauk hlun an hlawnh ding mi pawl kha an khawn ii, Mike te inn tangah Library an tuah. Cucu Mike farnu te an hngah ter. Zarhkhat ah $9 an hmuh. Mike farnu te cu $1 an pek. Kum 9 hngakchia an sinain tangka um loin, zeitindah tangka hmuhnak kan i ser lai timi an tuah khawh.

Ka liang cungah leiba cham ding mi nih rit nawn tein a ka nenh tikah; a lam pahnih a um; cozah rianṭuan ii, duhsahte in cham. Sihmansehlaw thlahlawh man le hmannak ding tuak tikah a si kho lomi a si. Cozah rianṭuan in ka leiba ka cham khawh nakding ah cu ka limhang (dignity) thaap (risk) a hau. Cu tikah ka thinlung ah a chuak mi cu Singapore kal ii rianṭuan khawh lawnglawng hi a si. Sihmanhsehlaw Singapore kalnak caah ting 30, ting 40 ringlo a herh ṭhan.

Tangka ka ngei maw? Ngeih hlah!

Nulepa nih tangka an ngeih maw? Ngei hlah!

Tangka cawi awk na kawl kho lai maw? Kawl kho hlah!

Zeicatiah ka leiba cia hmanh a tamtuk cang caah ahohmanh nih an ka zum ti lo. Ka caah lam a pit ko.

Planning ṭha tein kaa suai i, tangka a ngei mi hna ka chimh tik hna ah, Singapore na kal lai i, thla hnih chungah rian hmuh ding aa fiang maw? tiah an ka hal tikah, hlen hna cu ka duh lo caah, a fiang lo, ka hmuh lo ahcun kir ding a si ko, tiah ka ti hna tikah an ngamh chinchin lo.

Cuticun kum 1 leng zeihmanh tuah loin ka caan a dih hnu ah, tlawm pacik te lam a awng. GRET timi tangka cawi khawhnak kan khua ah a um. Sihmanhsehlaw minung pakhat nih 80,000 lawng cawi khawh a si. Inn khat ah minung pakhat lawng cawi khawh a si fawn. Kei nih tangka tam nawn ka herh fawn tikah minung 18, hrawng kaa sawm hna. Cawipiak manh nihlawh ka pek hna, cu a karh cu kum cheu ca ka pekcia hmasat.

Cuticun a dang private sinah tlawm tete in ka cawi chap in Singapore ahcun ka kal. Kum 2 a rauh tikah leiba ka cham dih. Riante a ngei mi ah ka cang.

Robert T. Kiyosaki nih a chim mi cu, tangka mi cawihtu (bankers) pawl thawngin ṭuante ah kaa din kho tiah a ti. A chim duh mi cu Bankers pawl sinah tangka a cawi. Cu tangka cu investment a tuahnak tikah mirum ah a chuah ii, tuante ah rianṭuan hau ti loin kum 47 a si ah aa din kho. Robert nih a chim mi cu mi tampi nih leiba ngeih hi kan ṭih. Sihmanhsehlaw leiba hi thazang (leverage) caah hmanh khawh ahcun fawi tein thil tuah khawh a si. A biapi mi cu a hmangtu minung cungah aa hngat tiah a si.

“Leverage” timi cu kanmah sining nih a tuah khawh lomi, a cawi khawh lomi thil hna kha fawi tein kan tuah khawh nakding ah bawmtu ii kan hman mi thil hna kha an si.

Bianabia ah lung nganpi ṭhial kan duh tikah kan thazang in kan namlen nain kan ṭhial kho lo. Sihmanhsehlaw, thirfung in kan kalh, thirfung a tangah lung a hme mi pakhat kan danhchap tikah thazang faakpi kan chuah len zongah kan kalh khawh lomi, kan minung thazang in a ṭhial khawh lomi cu kan ṭhial khawh. Cu kan kalhnak caah kan hman mi lunghmete le thirfung cu “Leverage” ti a si.

Bianabia pakhat kan zoh ṭhan rih a si ahcun, kan keng nih a phuh khawh lomi thil a um. Cucu kan minung thazang in a si kho lo, sihmanhsehlaw “trolley” kan hman i, kan ṭhial tikah fawi tein kan duhnak hmun ah kan ṭhial kho. Cu kan thazang nih a chai lomi ṭhialnak ah kan hman mi Trolley cu “Leverage” a si ve.

Hi nih a langhter mi cu kan nunnak sining le kan dirhmun in kan tuah khawh lomi thil tampi, kan tuah khawh nakding ah leiba ngeih kan herh. Asinain cu leiba cu leiba chia siloin, leiba ṭha a si herh.

Leiba cu keucia mi meithal bantuk a si. Ralring tein tonghtham a herh mi a si. Keucia mi meithal cu na tongh sual ahcun na thihnak a si ko lai; ṭha tein na tongtham ahcun an khamhtu a si ko lai. Leiba zong cu bantuk a si ve. Ralring tein kan tlaihthiam ahcun a kan bawmtu a si. Kan thiam lo ahcun kan nunnak a thattu a si ko lai.

Leiba ngeih a ṭih mi cu an rumchuak kho taktak bal lo. Kum 2016 ah President a tling Donald Trump, a corporation nih 9 billion leiba a rak ngei. Amah pumpak min in 1 billion leiba a rak ngei bal. Asinain cu 10 billion leiba vialte cu a cham ṭhan lengah rumnak lei in vawlei cung minthang pakhat ah aa chuah ṭhiamṭhiam. $1 million cu kan caah a tamtuk hringhran. $1000 million ah $ 1 billion a si. A tangka nambat hmanh cheu khat zapi kan ruahnak nih a phak khawh lo tiangin a tam mi a si. Cucu 10 billions cu ruah tikah kawlram tangka hrimhrim in ruah khawh le tuak zuam awk ding a si lo.

Tangka chambaunak nun chungin kan luat khawh dingah “Leverage” ii thazang zong hi kan theih hngalh a herh mi thil pakhat a si ve. Leverage timi cu kanmah pumpak minung sining nih a tuah khawh lomi thil kha pakhat khat hmangin a kan tuahter khotu thil kha a si. Robert.T. Kiyosaki nih cun Bankers pawl cu a rumnak dingah "Leverage"ah a hman hna.

Kan nunnak ah kanmah pumpak, chungkhar thazang nih kan saduhthah a tlamtlin khawh lo tikah "Leverage"kan kawl aherh. 

------------------------------------

Salai Ni Peng Ling

14 Jan 2018