Thursday, June 1, 2017

Rinpi Khua Phun Kalning

Rinpi khua ah bawi phun ah ruahmi hna cu Ciokip phun le Sangkim phun an si. Cucaah Ciokip pawl nih an chim tawnmi cu "Ciokip kan van Ni" ti a si tawn. Nika tiangin anmah ta ah ruat hna seh law a dawh. Sangkim phun cu Ciokip chan (7)nak ah a ṭemi an si tiah Pu Phir Kio nih a ṭial. Ciokip chan (7)nak cu Lian Vawng le Mang Khal chan in a ṭe mi an si. Ciokip cung le tang zong Mang Khal chan in kan i ṭhen. Rinpi khua miphun phun (12) kan um tiah Pu Phir Kio nih a record chungah a rak ṭial. Cu hna cu:-


(1) Ciokip 
(2) Sangkim 
(3) Bawitiam 
(3) Hlawmngan 
(4) Thangdun 
(5) Tleirang 
(6) Haizang 
(7) Khenglawt 
(8) Zaathang 
(9) Lawhar 
(10) Manghreng 
(11) Fantu hna an si. 

A cunglei ahhin Khenglawt le Zathang chim lo poah cu Khualsim in a chuakmi kan si, tiah Pu Phir Kio nih a record ah a rak ṭial. Khenglawt le Zathang hi cu Hakha khua ah Rinpi nih an rak auhmi hna an si. Zeiruangah an auh hna ti ahcun Hakha bawi sinah Rinpi nih siah (tax) pek lengmang a si tikah a har tuk tiah an ruah i, "Nanmah nih rak kan um pi uh, Lo hmunram kan in pek hna lai" tiah an auh hna. Cuticun Hakha Sangte bawi Zaathang cu Rinpi khua ah a rak ra. Zaathang pa nih ka rocotu ah tiah Khenglawt phun a simi pakhat cu a ratpi. Cuticun Rinpi ah Khenglawt le Zaathang an umnak a si. 

Ciokip Chankalning

1. Zo Kaar 
2. Mang Hnin 
3. Van Lo 
4. Ta Hong 
5. Lian Dang 
6. Phit Lian 
7. Lian Vawng 
8. Mang Khal 
9. Mang Rawl 
10. Lian Er 
11. Lian Pung 
12. Zung Suak 
13. Ngei Dun / Za Kual 
14. Hlawn Hniar/ Hlei Phur 
15. Tlei Zarh/ Kim Luai 
16. Hrang Khuai/ Kip Khuai 
17. Iang Ling/Tin Uk 
18. Ni Peng/ Ṭial Kio 

Saangkiim Phun Chanrelnak
1. Do Kheng 
2. Za Hrel 
3. Al Lio 
4. Sang Thuan 
5. Lai Kual 
6. Sang Cin 
7. Hniar Cin 
8. Tin Sawn 
9. Than Khuai 
10. Bi Hmung 
11. Tin Hmung 
12. Sang Thul 
13. Aa Kual 
14. Cia Thang 
15. That Zam/ Ngun Kung 
16. Tial Biak/ Sang Hmun 
17. Dawt Ceu/ Bawi Hre 



Bawitiam phun chanrelnak 

Bawitiam hi Ciokip chan (11) nak in a ṭe mi phun an si. Pu Lian Pung chan ah kan ti khawh. (Pu Phir Kio Record ningin)

Bawitiam phun chankalning cu a tanglei bantuk a si. 
1. Zo Thawng 
2. Hniar Dum 
3. Za Tling 
4. Phun Hmung 
5. Than Khuah/ Than Kip 
6. Ṭuan Sang/ Ṭial Mang 

Hlawmngaan phun chanrelnak
Hlawmngan phun zong hi Ciokip phun chan (11) nak in a ṭemi an si ve tiah Pu Phir Kio a record ah a rak ṭial.
Hlawmngan phun chan kalning cu:- 
1. Bual Kar 
2. Do Hnin 
3. Ral Thang 
4. Ceu Ling 
5. Chiah Luai 
6. Run Cung 

Thangdun phun chanrelnak
Thangdun phun hna hi Ciokip phun chan (9) nak in a ṭemi an si. (Pu Phir Kio nih record a ṭial). Ciokip phun chan (9) nak cu Pu Mang Rawl chan a si.

Thangdun phun chankalning cu a tanglei bantukin a si. 
1. Sai Khar
2. Za Kap 
3. Bil Ceu 
4. Kip Tlun 
5. Phun Kep 

Tleirang phun chanrelnak
Tleirang phun hna hi cu Ranlawn khua (Falam peng) in Rinpi khua ah a rak pemmi an si. An chan kalning cu; 

1. Pa Bur 
2. Hoi Tling 
3. Hniang Uk 

Haizaang phun chanrelnak 
Haizang hi Rinpi ah an um ti lo. Haizang phun hi Rinpi Ciokip chan (14) nak ah Soser in Rinpi ah a ummi an si. Haizang phun chan kalning cu: 

1. Tin Ceu 
2. Lai Kar 
3. Hmet Hnok 
4. Sia Khar 
5. Hnawm Thang (Haiphai ah a pem) 

Lawhar phun chanrelnak

Lawhar phun chan kalning cu: 

1. Ṭial Dawn 
2. That Bil 
3. Za To 

Za To hi caṭialtu ka chuah hnu tiangah a nung rihmi pahmei a si. A hrintlai an um ti lo. Lawhar phun hi Za To chan in an dih. 


Kheenglawt phun chanrelnak 

Khenglawt hi a cunglei kan langhter cang bangin Hakha khua in Zaathang nih a hruaitakmi hna an si. Khenglawt phun chan kalning cu: 

1. Sawn Mang 
2. Ceu Kual 
3. Mang Bon 
4. Mang Kul 
5. Va Tlun 
6. Pa Ceu 

Zaathang phun chanrelnak
Zathang phun hi Sangte bawi an si. Rinpi nih siah pek a har an ti caah nanmah nih kan khuaram ah kan um pi uh tiah an ti hna caah Rinpi ah a rak rami an si. Hi zawn ah theih awk pakhat a simi cu Ciokip phun hi Loram kongah Cung le Tang Ciokip in kan um. Zaathang hi Rinpi khua ah auh a si tikah Cung Ciokip Loram hmun pek in auhmi a si. Zathang phun chan kalning cu: 

1. Hlan Ngam 
2. Chim Hnok 
3. Hli Sum 
4. Sang Bik 
5. Hrang Cum 
6. Va Zal 
Va Zal chan ahhin Rinpi khua ah Zathang phun cu an dih, tiah Pu Phir Kio record ah kan hmuh. 

Manghreng Phun Chanrelnak 
Manghreng phun hi Sangkim phun chung chan (12) nak in a ṭemi an si ve. Pu Sang Ṭhul chan ah kan ti khawh. Cucaah Sangkim le Manghreng phun hna cu arsa ei ṭi unau an si, tiah Pu Phir Kio nih record ah a rak ṭial.

Manghreng phun chankalning cu: 
1. Zung Thang 
2. Van Kio 
3. Leng Dun 
4. Rua Hmung 
5. Cung Hnin 

Fantu Phun Chanrelnak
Fantu chan kalning nih Pu Phir Kio nih a dotdot in a langhter lo. Pu Phir Kio nih a langhter ningin cun, Rinte khua cu Fantu phun nih Rinpi in an tohmi khua a si tiah a ti. Rinte khua a toh hmasatbiktu hi Pu Lai Mang a si tiah a ti. Pu Lai Mang, Pu San Li, Pu Tlur Hnin, Pu Hniar Dum le Pu Lai Nawl hna hi Rinte ah a kal ve mi an si tiah a langhter.

Pu Ngun To nih cun Fantu hrin hna cu : Lian Sau, Lai Mang, Chan Ci in Tlun Hnin, Bil Ṭhio in Tei Dun an si, tiah a rak ṭial. Hika ahhin Pu Phir Kio ṭialmi he ai khat pah deng ko nain, min cafang fonh kongah Pu Ngun To hi ai palh rua tiah ruah a si. Bianabia ah, San Li = Chan Ci, Hniar Dum = Tei Dun, Tlur Hnin = Tlun Hnin hna ahhin Pu Phir Kio ṭialmi hi a hmandeuh lai tiah ruah a si.

Pu Run Hlum (Rinpi Sangkim) chim ning in cun, Rinte hi voithum ah tlak a si. A hmasatbik ah Thangdun nih a tu Rinte khua tlanglei pi ah an tlak. Cun Ciokip nih a tu Rinpi te khua phak hlan Lei hmun an tuahnak ah khan an tlak. Cun atu Rinte khua an umnak khi Fantu phun nih a donghnak bik ah an tlakmi a si tiah a chim. 
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ref: Rinpi (Khualsim) le Ciokip Phun Tuanbia

No comments:

Post a Comment