Na Thinlung Khuacuanh Ning Thleng Cang Tuah!

"Hi vawlei kal ningin kal ve lengmang hlah u, sihmanhsehlaw chunglei in Pathian nih nan lungthin kha a dihumnak in in thleng hna seh. Cu tikah a tha mi thil le Pathian nih a lawmh mi thil le a tling mi thil kha nan hngalh khawh lai, cucu Pathian duh mi a si" (Rom 12:2) 

David le Goliath tuanbia cu kan hngakchiat te in Sunday School ah an rak kan cawnpiak tawnmi tuanbia a si. Goliath cu mikei bantukin pumrua a ngan taktak mi le ṭihnung tukmi a si. A ṭhawng tukmi zong a si fawn. A aw hmanh hi cakei bantukin ṭih a nungmi a si. Goliath he tahchun tikah cun Isarael mi hna cu hngakchia bawhkeuh tete bantuk men khi an si ko. Goliath nih Isarael mi, hngakchia bantuk a simi hna cu a zomhtaih a serhsat hna. Tlang cung in a hun au hnawh hna. Israel siangpahrang Sawl hmanh nih a aw a theih tikah a ther in a ther.

Cu lioah mino kum 17 a si mi David cu tuu khalhnak in Sawl siangpahrang ralkap a simi a ule sinah thil chanh awk ah a va kal. Goliath serhsatnak cu David nih a theih tikah, “A ule cu, ziah tho in nan thah lo? Nan zoh sawh ko,” tiah a ti hna. A ule nih an lehmi cu,

“Hi bantuk mikei bantuk in a nganmi pa hi zeitindah kannih nih kan thah khawh lai?" tiah an leh.

David nih a lehmi hna cu, “Goliath a ngannak cu tei khawh lo siding ah a nganmi le a pum lianh mi a si ṭung lo. Kan tuk tikah kan nganh khawh lo nakhnga, a nganmi pei a si ko cu” tiah a leh hna. Tuanbia ah kan hmuh bantukin David nih Goliath cu a thah.

Hi tuanbia ah zeidah kan hmuh khawh? Sawl siangpahrang hmaika ah siseh, Israel ralkap vialte hmaika ah siseh, David a ule hmaika ah siseh, David hmaika ah siseh, Goliath cu amah ningte a si ko. David nih a thah mi Goliath cu a dang Goliath a si hlei lo. Zeidah an i dannak cu a si kun? A ule nih Goliath cu pumrua nganpi a si tikah tei khawh lo ding in an hmuh. Asinain David nih Goliath a pumrua ngannak cu ka chaih tikah kan nganh bal lai lo. Kan khen hrimhrim lai tiin a hmuh ve. An i dannak cu David nih Goliath a cuanh ning le a ule nih Goliath an cuanh ning a si.

Nitin kan nunnak ah kan tonmi harnak hna hi hawi nakin an ngan deuh hlei lo da kaw. Midang zong nih an ton cio mi harnak an si ko. A biapi mi cu zeibantuk thinlungput he dah, hi ṭih a nung mi kan harnak hi kan hmuh timi ahhin a si. Kan harnak, vanchiatnak kan timi hna hi kan caah tei khawh lo siding in an ngan lo. Kan harnak, vanchiatnak kan timi hna kan cuanh ning thinlungput tu kha kan thlenpiak a herh mi cu a si.

Kan hmuh mi thil, kan ton mi thil, kan ruah mi thil kip ah a hmasat bik ah an ṭhathnak, an sunlawinak, man an ngeihnak leikap in ka zoh hmasat a herh.

Voi tampi cu kan hmuhton mi thil hna, kan pawngkam minung hna an chambaunak le an tlamtlinlonak kan kawl hmasat tawn. Cubantuk thinlungput kan ngeihnak nih kan thinlung mit a cawtter. An ṭhatnak, man ngei mi an sinak le an sunlawinak kan hmu kho ti hna lo. An chambaunak le an tlamtlinlonak nih kan thinlung mit a phenh tawn. Zei bantuk thilṭha an tuah zong an chiatnak nih a tei lengmang tawn.

Chambaunak le tlamtlinlonak kawl a duh mi thinlungput caah cun vanram zong hi a tlamtling mi a si kho bal lai lo. Hi vawlei cu tlamtlinlonak le chambaunak he a khat cia mi a si. Chambaunak le tlamtlinlonak lei kap in vawlei kan zoh ahcun a dong lai lo. Vawlei cung ah chuah lo lawlaw hmanh i thim awk ṭha seh law, thim phu deuh a si ko hnga.

Cu bantuk in kan pawngkam a um mi minung le thil vialte zong an tlamtlinlonak le an chambaunak leikap in kan zoh hmasat ahcun kan caah hawikom ṭha, thil ṭha an um kho bal lai lo. Hawi le kom pehtlaihnak zongah siseh, minung pakhat le pakhat pehtlaihnak zongah siseh, a herh bik mi cu a tlamtling lomi minung kan si buin, kan ṭhathnemhnak le kan man ngeihnak leikap in i pehtlaih thiam hi a biapi tuk mi a si.

Scotland mipa “Andrew Carnegie” cu American ram ah a rak phan. Thil pakhat tuah a thok. A donghnak ah Steel a chuahtu company (Steel Manucfacturing Company) ngeitu ah aa chuah. A kut tangah Milionaires 43 nih rian an ṭuan. Minung 43 millionaires’ ah a si ter khawh hna. Tangka million pakhat cu kan caah a tam tuk hringhran. A hlan deuh chan ah a man ngeihnak a sang chinchin. Mi tampi cu an khuaruah a har. Bia an hal mi cu, “Mr Carnegie, hi vialte minung liangluang he zeitindah cingremte in le tluangte in rian na ṭuan khawh?” tiah an hal.

A leh mi hna cu, “Minung he i pehtlaih, umkalṭi, i biak chawnh timi cu Sui dip kawl he aa khat. Sui tlang hmete na hmuh khawh nakding ah vawlei vawr cuai tingting in na hlonh a herh. Asinain na cawh lengmang ko. Na kawl lengmang ko. Zeiruang ah ti ahcun na kawl mi cu vawlei vawr an si lo. Na kawl mi cu Sui a si.” tiah a leh hna.

Vawlei cung mikip nih hlonh cawk lo tlamtlinlonak le chambaunak kan ngei. Asinain sui kawltu bantukin kan um a herh. An tlamtlinlonak, an chiatnak, an chambaunak a thongthong lakah an ṭhatnak pakhat te kawlpiak thiam kha tawhfung cu a si. Andrew Carnegie bia ningin kanmah he nitin aa pehtlai mi minung hna, thilcawtu hna, rianṭuanṭi hawikom hna nih chiatnak le chambaunak tampi an ngeih cio ko lai. Asinain na pehtlaih lengmang ko hna. An sinah na tlongleng lengmang ko. Zeitintiah an sinin na duh mi cu an chiatnak le an chambaunak kha a si lo. An ṭhatnak le thilṭha an tuah khawhnak kha a si.

Chiatnak lei in thil hmuhnak mit a ngei mi hna caah cun chambaunak le tlamtlinlonak kong ah chim ding an ngei zungzal. Amah pumpak tlamtlinlonak, an chungkhar tlamtlinlonak, a nupi tlamtlinlonak, a vapa tlamtlinlonak tbk, phunzai awk thil an ngeih zungzal ko lai. An hmuhton mi thil kip ah a hmsa bik an hmuh mi cu tlamtlinlonak a si zungzal tawn. Zeitintiah vawlei cungah tlamtling mi thil pakhat hmanh an um lo. Nitin kan hmuh ton mi thil sining kip ah soisel awk an um zungzal.

Robert Fulton cu Steamboat Engine a sertu a si. Hudson tiva kam ah steamboat cu a ser. Cu lioah thil a chiatnak lei lawngin a zohtu hna nih an rak zoh i a kal kho bal lai lo. A si kho lomi a si, tiah an rak ti. Asinain Robert Fulton nih a thilti khawhnak cungah zumhnak he a ṭuan tikah a hlawh a tling. Steamboat cu ti cungah a kal cang. Cu tikah an lawmh lai tiah na ruat maw? An lawm naisai lo. Cu bantuk minung hna nih an chim ṭhan rih mi cu a kal lawng a kal lai i, dirter khawh a si ti bal lai lo, an ti ṭhan. Chiatnak lei in zoh ahcun zeipoah chiatnak lei lawng tein zoh khawh an si. A dong lai lo. Zeiruangah ti ahcun ser mi thil poh hi a tlamtling mi kan um lo. Vancung thlapa le arfi hna hmanh khi Pathian hmaiah cun an tling lo.

A si ahcun a tlamtling lomi thil tampi lakah a um mi minung hna nih zeitindah khua kan cuanh kun lai? A tlamtling lomi thil kan hmuh hna ruangah phunzai in maw kan thih tiang kan buai peng ko lai? Asiloah a tlamtling lomi thil chungah thil ṭha kawl in dah kan nun lai?

A rawkral mi thinlungput a ngei mi nih cun "zeitluk in dah khua a muih ti hmuh duh ah mei ceu an hmih. Thlalang dawhte an hmuh tikah a kuai tikah zeitindah a um hnga timi theih duh ah thlalang an khuai. Niceu cu an caah naidem hrawkhraltu a si. Thilṭha le thluachuah an hmuh mi rel loin, harnak an ton mi an rel.

Thinlungput ṭha a ngei mi hna cu thil an zoh tikah a muihnak lei kap in zoh loin a ceunak lei kap in an zoh tawn. Hawi le kom sinah an um kal tikah hawi le kom hna an ṭhatnak, an zaangṭhawnnak an hmu thiam zungzal. Cu an zaangṭhawnnak cungah an pehtlai hna, an komh hna. Zeibantuk thil paoh ah a ṭha bik lawng kha an i ruahchan, a ṭha bik mi tuahsernak he an i zuam zungzal. Liamcia palhsualnak kong ah caan pe loin an hmai i a um mi teinak dingah an sining diklak pek in an i zuam. Ṭhatnak lawng an kawl caah midang chiatnak, tlamtlinlonak hmuh le ruah cu an caah caan paamtertu a si.

Thinlungput a dik mi kan ngeih khawhnak dingah liamcia kan palhnak le kan tuahsualnak hna cu kir hnawh lengmang lo ding a si. Kan kir hnawh lengmang ahcun kan thinlung cu liamcia palhnak nih a ṭemṭawn peng tinak a si. Cucu hmailei kan kalnak ah a kan dawntu thil ngan bik a si. Liamcia palhnak ruangah kan i nehmi thilthur hna cu kan i thianh a herh. Chunmang kan ngeihmi cungah a ṭha bik in lam kan kawl a herh. Thinlungput ṭha kan ngeih khawhnak dingah kan pawngkam minung le thilri, kan sinah sawm loin a rak phan mi thil sining hna cungah dawtnak (Love), zawnruahnak, ṭuanvo theihnak (responsibility), zaangfahnak (Compassion) thinlung he kan cohlan thiam an herh. 

Rom (12:2) nih cun "be transformed by renewing your mind" tiah a kan cawnpiak. Kan nunnak muisam pakhat, a dang muisam pakhat, a tha deuh mi kan i thlen khawh nakding ah kan thinlung kan thlen a herh ti a si. Kan thinlung khuacuanh ning kan thlennak in kan nunnak hi thleng ve hna usih.